Gebouw van de maand – De la Gardestraat
Zoetermeer kent unieke architectuur waar de meeste mensen onwetend langslopen. In de serie ‘Het gebouw van de maand’ laat ArchitectuurPunt Zoetermeer verschillende bijzondere gebouwen zien. Deze maand de woningen aan de De la Gardestraat in Palenstein, de allereerste woningen van New Town Zoetermeer. De eerste paal werd geslagen in 1966.
Begin 1962 werd het duidelijk dat Zoetermeer een nieuwe stad zou worden voor de ‘overloop’ van woningzoekenden uit Den Haag en omstreken. Er moest op hoog tempo gebouwd worden. De gemeente liet een plan maken voor 100.000 inwoners (het Struktuurplan Zoetermeer dat in 1968 werd vastgesteld), een moderne stad met een hoge kwaliteit voor de ‘middengroepen’.
Om snel te kunnen bouwen werd in 1965 een bestemmingsplan vastgesteld voor de buurt Palenstein en bijna tegelijk voor de buurt Driemanspolder.
Sloten Palensteinse polder uitgewist
De stedenbouwkundige opzet van de nieuwe wijken was ‘modernistisch’: wonen, werken, verkeer en recreatie kregen elk hun eigen gebied om elkaar niet te hinderen. De woongebouwen werden gedacht als blokken in een groene ruimte (‘open stedenbouw’) – zon, licht en lucht. De auto kreeg eigen ruimten waardoor de veiligheid van het langzaam verkeer gediend werd. Iedere wijk kreeg voorzieningen voor het dagelijkse leven. De verkaveling van de oude Palensteinse Polder, met zijn sloten en tochten, werd geheel uitgewist en enkele oude boerderijen en arbeiderswoningen werden gesloopt.
Omdat er veel woningen moesten komen op een klein gebied werd hoogbouw noodzakelijk geacht. Hoogbouw was door het Rijk financieel aantrekkelijk gemaakt. Door toepassing van industriële bouwsystemen kon ook snel gebouwd worden. Om een goede overgang naar het dorp te maken kwam er wel een flinke zone met laagbouw en een deel met hoogbouw, gescheiden door een groene zone met voorzieningen. Driemanspolder kreeg een vergelijkbare opzet.
De eerste paal van de nieuwe stad Zoetermeer
In Palenstein kwamen vooral woningwetwoningen. Minister Bogaers van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening sloeg de eerste paal van de nieuwe stad op 22 maart 1966 aan wat nu de De la Gardestraat is. De bouw in Zoetermeer was een teken dat zijn ‘expansieve en pluriforme bouwbeleid’ begon te werken.
Er werd een waarachtig feest gebouwd. Na de rede van de minister kwam een peloton geuzen een oorkonde voorlezen die met de eerste paal de grond in werd gejast. Kunst en Vriendschap verzorgde de muziek, en schoolkinderen lieten ballonnen los.
De woningen aan de De la Gardestraat zijn deel van een complex van 348 eengezinswoningen ‘met bijbehorende c.v. ruimten’. Dat laatste was beslist een nieuwe kwaliteit, maar jaren na de oplevering bleek de verwarming nog steeds niet in orde. Er werden ook 125 garages gebouwd, wat voor woningwetwoningen wel bijzonder was. Opdrachtgever was de gemeente. De bouwsom beliep fl. 10.781.875 dat is bijna 31.000 gulden per woning, exclusief de grond. De huren waren voor die tijd ‘goed aan de prijs’: fl. 28,05 per week, plus fl. 4,10 voor de c.v.-installatie (die collectief was), plus nog eens fl. 3,50 stookkosten. Totaal fl. 154,50 per maand.
Ruime en brede woningen
De woningen werden ontworpen door de architectenbureaus L.J. Cusell, J. Cusell en A.H. Willems uit Den Haag en W.H. Verschoor uit Rijswijk (ZH). Ze werden gebouwd door drie aannemers die al veel in Zoetermeer hadden gewerkt: Bontenbal, Groen en Bregman en Rehorst. De De la Gardestraat is gebouwd door Bontenbal. Het zijn traditioneel gebouwde woningen en ze waren voor die tijd bepaald ruim. Ze zijn (ook naar hedendaagse maatstaven) breed: 6,10 meter. Het verdiepingsoppervlak is 54 m2. De keuken grenst aan de woonkamer met schuifdeuren. De woningen hebben ruime woonkamers: 28 m2, drie slaapkamers en een ‘uitzonderlijk ruime’ badkamer (5,6 m2), plus een zolder. In de tuin staan schuurtjes.
De woningen vormen 29 blokken die grotendeels twee aan twee staan met de tuinen aangrenzend aan elkaar, een eenvoudig soort ‘stempel’. De helft van de blokken staat aan voetpaden, verwant aan de toen opkomende woonerven maar ook al bekend van het Dorp (Schildersbuurt). Alle woningen staan in noord-zuid richting waardoor de hele dag zon in de woningen komt.
Van moderne CV naar gasloos
Terwijl een flink deel van de hoogbouw in Palenstein inmiddels is vervangen door laagbouw en moderne hoogbouw is een deel van de 348 laagbouwwoningen getransformeerd. Ze zijn het eerste experiment in Zoetermeer om woningen energiezuinig te maken en van het aardgas af te krijgen. In 1966 was dat nu net een moderne verworvenheid in Nederland, dankzij het Groningse aardgas. Een deel van de woningen is ingepakt in een dikke isolatielaag en de verwarming komt nu van individuele warmtepompen die bij de voordeur staan. Tegelijk is het uiterlijk ‘verschoten’ van bruin naar wit, met behoud van enkele originele geveldelen die herinneren aan het verleden.
Informatiebord
Op Open Monumentendag 10 september 2022 onthulde wethouder mevrouw Van der Meer een informatiebord aan de De la Gardestraat. Ter gelegenheid van het jubileumjaar Zoetermeer 60 jaar New Town.
Tekst: Arjen van der Burg
September 2022. Dit artikel verscheen eerder op de website Zoetermeer Actief. Alle afleveringen van ‘Gebouw van de Maand’ kunt u hier terug vinden: gebouw-van-de-maand Het gebouw van de maand is gekozen door ArchitectuurPunt Zoetermeer.