Wonen in de jaren 70, sociale veiligheid en erfgoed – Woondekken van Jan Sterenberg

Bloemkoolwijken en woonerven zijn de typische woonmilieus van de jaren 70. Architect Jan Sterenberg ontwierp er vele, ook in Zoetermeer. Hij had in die tijd een van de meest productieve bureaus in Nederland. Het nieuwe boek over zijn werk ‘Groeikernen en woonmilieus – Architect Jan Sterenberg en het wonen in de jaren 70’ werd door auteur Michiel Kruidenier gepresenteerd en overhandigd aan Robin Paalvast (wethouder wonen en erfgoed Zoetermeer) op 24 november 2021.

Lees hieronder het verslag of kijk hier de opname van de livestream terug >

Jan Sterenberg (1923-2000) komt uit Sellingen in Groningen en maakte al vroeg kennis met architectuur. Zijn vader was namelijk gemeente architect. Na zijn studie aan de Technische Hogeschool in Delft stichtte Sterenberg zijn bureau op in Ter Apel, vertelt architectuurhistoricus en auteur Michiel Kruidenier. Het vlakbij gelegen Emmen was na WOII sterk in opkomst en daar ontwikkelde hij nieuwe stedenbouwkundige ideeën. Hij bedacht voor de wijk Angelslo een baanbrekende stedenbouwkundige structuur. Er kwam een doorgaande weg langs alle belangrijke openbare gebouwen, met vanaf die hoofdweg 6 aftakkingen van doodlopende straten waar de woningen lagen. Het resultaat was een open en groene wijk zonder doorgaand verkeer in de woonbuurten.

De eerste woonerven

In de buurt Emmerhout (1965) werd dit principe verder uitgewerkt en zo ontstonden de eerste woonerven in Nederland. Autoluwe en groene woonbuurten, met veilige ruimte voor voetgangers en kinderen. De architectuur was functionalistisch, de blokjes met woningen recht en eenvoudig. Maar in de buitenruimte verwerkte Sterenberg graag speelse elementen zoals hoogteverschillen. Ook karakteristiek zijn de boomstammen en paaltjes waar kinderen kunnen spelen en de bolvormige straatverlichting.

Groot efficiënt architectenbureau

Het kleine architectenbureau groeide in de jaren zeventig uit tot ruim 100 personeelsleden. Bijzonder was dat zij alles konden uitvoeren, van stedenbouwkundig plan tot ontwerp van de gebouwen en technische bouwzaken. Ook werkten zij aan de standaardisatie van het bouwproces. Die efficiëntie maakte het bureau heel geschikt voor het ontwerp van woningen in de wijk Buytenwegh. In groeikern Zoetermeer moest immers in korte tijd veel gebouwd worden.

Woondekken in Buytenwegh

In Buytenwegh zou naast eengezinswoningen ook 30 procent gestapelde laagbouw komen. Sterenberg plaatste twee maisonnettes boven elkaar en verhoogde de straat om ruimte te winnen. Onder deze woondekken werden de auto’s geparkeerd. Zo ontstond er een verkeersveilige route voor voetgangers en fietsers. En plek voor spelende kinderen met de karakteristieke paaltjes, trappen en bloembakken.

De blokken verspringen, zodat het uitzicht wisselt en verschillende smalle en bredere plekken ontstaan. De constructie van de dekken was wel prijzig. Toch zijn de woningen voor die tijd ook heel duurzaam gebouwd. Al met dubbel glas en isolatie. Een deel van de dekken kreeg platte daken, elders werden de hoeken afgeschuind.

Opknippen van de dekken en sociale veiligheid

Oorspronkelijk kon je over de woondekken vanaf de Kurt Weilrode bij het centrum helemaal op hoogte naar het groene buitengebied van de Meerpolder lopen of fietsen. Met bruggen over de sloten en  wegen voor auto’s. Tijdens de renovatie van de dekken zijn een paar bruggen gesloopt, tot grote spijt van erfgoeddeskundigen. Deze route bleek echter ook aantrekkelijk voor jongeren die na een avondje stappen vanuit Cultuupodium Boerderij met scooters de dekken opreden en voor overlast zorgden, zo vertelt Martijn Graafmans (A3 Architecten). Het gevoel van onveiligheid werd nog versterkt doordat er geen zicht was op de overdekte maar vrij toegankelijke parkeerplaatsen, verschillende onoverzichtelijke hoeken onder bijvoorbeeld trappen, bij doorgeschoten groen en bergingen op het dek die het zicht blokkeren. Ook wethouder Robin Paalvast herkent die sociale problematiek. De jongeren die voor overlast zorgden gingen alle kanten op, de politie had geen overzicht en controle. In overleg met bewoners is toen besloten de dekken op te knippen zodat het geen doorgaande route meer is.

Renovatie van de dekken

A3 Architecten renoveerde rond 2010 het deel van de woondekken dat in eigendom is van woningcorporatie Vestia. Martijn Graafmans vertelt dat vooral de sociale veiligheid sterk is verbeterd. Ook de uitstraling van de woningen en dekken zelf is opgeknapt. Zo zijn de dekken voorzien van duidelijker entrees en oriëntatiepunten, een kleine privézone langs de woningen, plantenbakken, bankjes en klinkers op het bitumen. Dat geeft een vriendelijker uitstraling en tegelijk is er niet meer zo’n hoge drempel bij de voordeur. De bergingen zijn naar het maaiveld verplaatst. Het nieuwe kleurenpalet is in overleg met de bewoners samengesteld.

Toekomstwaarde van het werk van Jan Sterenberg

De enorme vraag naar betaalbare woningen, standaardisatie, groen en autoluw wonen zijn thema’s uit het werk van Jan Sterenberg die ook nu in de belangstelling staan. De nieuwe monografie over zijn werk en gedachtegoed beschrijft dan ook niet alleen het verleden, maar biedt ook inspiratie voor de toekomst.

Robin Paalvast (wethouder erfgoed en wonen Zoetermeer) neemt het eerste exemplaar van het boek in ontvangst. Hij vindt het interessant dat het verhaal vertelt wordt. Want onbekend maakt onbemind. De gemeente Zoetermeer werkt daarom aan de inventarisatie van al het erfgoed uit 1945 – 1965 en 1990, de zogenoemde Post 65 periode. Wat moeten we koesteren voor de toekomst? Welke waarden willen we behouden als gebouwen uit deze periode ook energiezuinig moeten worden gemaakt? Straks slopen we alles, maar dan vernietigen we het verleden, de geschiedenis van de New Town. Wethouder Paalvast is dan ook heel benieuwd hoe de woondekken er over dertig jaar uit zien.

‘Groeikernen en woonmilieus – Architect Jan Sterenberg en het wonen in de jaren 70’ door Michiel Kruidenier is een uitgave van nai010 uitgevers. Publicatie en boekpresentatie in samenwerking met: Stichting Berlagehuis Usquert.

Foto’s van Harry Cock en A3 Architecten