Inspiratie voor de vernieuwing van de binnenstad van Zoetermeer
Op 13 september 2023 ging de afdeling Stedelijke ontwikkeling van Zoetermeer naar Louvain la Neuve om daar inspiratie op te doen voor haar bestaande binnenstad. Dit in navolging van de projectgroep in het midden van de jaren 1970!
Toen was het met onder andere stedenbouwkundige Willem Hermans. Nu was het op initiatief van Foke de Jong, senior stedenbouwkundig adviseur voor de gemeente Zoetermeer. Ook de medewerkers van ArchitectuurPunt Zoetermeer namen deel aan deze excursie ter inspiratie voor het afbouwen van de bestaande binnenstad van Zoetermeer. Zij vertelden tijdens de stadslezing op 25 oktober 2023 over Louvain la Neuve, de oorspronkelijke ideeën achter de binnenstad en de toekomstplannen.
Lees hieronder het verslag of bekijk hier de opnamen van de lezing >
Inleiding, uitstapje naar Louvain la Neuve
Door: Judith Schotanus, ArchitectuurPunt Zoetermeer (AZ)
Op 13 september 2023 maakte de afdeling Stedelijke ontwikkeling een uitstapje naar Louvain- La-Neuve (LLN). Dit is de enige New Town van heel België. Deze academie-stad is neergezet eind jaren 1960. In 1972 vinden de eerste studenten hier een plek om te studeren en een ‘studentenkot’ een studentenkamer om vanuit te leven. Op deze plek was iets soortgelijks aan de hand als in de dan in ontwikkeling zijnde Binnenstad van Zoetermeer. Er is namelijk een centrum gebouwd op een enorme grote betonnen plaat die in het geheel nieuwe LLN een deel van de vallei naast het dorp Ottignies overkluisd. Zo wordt al het trein- en auto/bus- verkeer onder de betonnen plaat geleid, waarop het gezellige centrum is gelegen.
Nee, LLN is géén stellietstad of groeikern ten zuiden van Brussel. Het is in de eerste aanleg een compleet nieuwe studentenstad, die een groot deel van Wallonië moet bedienen.
Streetart in LLN
Naast academiegebouwen en studentenwoningen zijn er sportvoorzieningen en burgerwoningen, medische voorzieningen, kerken, scholen, een groot winkelcentrum met mooie winkels én er zijn (aan de universiteit gelieerde) bedrijven ten westen van het centrum gevestigd. De stad LLN groeit heel gestaag nog steeds door en dat gebeurt doordat de betonnen plaat nog is uit te breiden en de gebouwen aan de randen op sommige plekken zeer zichtbaar nog aansluiting kunnen krijgen. Nu heeft de stad 22.000 inwoners en zal groeien naar 30.000.
Diversiteit in bouwen
Volgens een weloverwogen beeldkwaliteitsplan is de stad gebouwd in de voor Zoetermeerders heel herkenbare bouwstijl van de jaren 1970: schuin en bruin, met een geel-bruine baksteen en met arcades en zonder hoogbouw (tot circa vijf lagen). Dit is tot op heden vrij consequent doorgevoerd. Al zijn er in de laatste 10-15 jaar gebouwen bijgekomen met een zakelijkere uitstraling, grotere muurvlakken, toch meer lagen én glazen gevels.
De inspiratie voor deze bouw kwam vanuit de mensen uit de befaamde Middeleeuwse Academiestad Leuven. Smalle straatjes, die kronkelen en verrassende pleintjes en buitenruimten verbinden. Bouwen in een heel menselijke maat. Het geeft de plek inderdaad een levendig en knusse uitstraling en ja er wordt op straat geleefd. Mensen ontmoeten elkaar drinken een biertje bij het café of het verenigingsgebouw en er zijn vele eethuisjes te vinden tussendoor de hoogteverschillen, trappen en overdekte arcades. Er zijn ook twee prachtige musea. Het Kunstmuseum en het Hergé-museum. Door LLN zijn wonen en voorzieningen gemengd.
Renovatie en uitbreiding
Erfgoed is waar het aanwezig was op de heuvels bewaard en zo is een boerenhoeve nu een muziek-theatergebouw en bevinden er zich onderzoekslabs voor de universiteit.
Dat er natuurlijk ook wat problemen ontstaan in een centrum met veelal studenten is logisch. Zo is graffity-overlast omgezet in festivals met Street Art en is er nog meer kunst te vinden in de openbare ruimte waar in het autovrije-centrum voetgangers de hoofdgebruikers zijn. Je kunt ook wel fietsen, maar sommige straatjes zijn steil en nodigen daar niet toe uit.
Ondanks dat er wat leefregels voor studenten nodig zijn, is de stad LLN populair voor wonen bij senioren. Dat het groen in de stad aanwezig is, zonder zelf een grote tuin te hoeven onderhouden is wellicht een van de redenen.
De stad is altijd aan uitbreiding toe, die gaat gestaag door, maar op sommige plekken ook aan renovatie. Bakstenen muurtjes missen soms wat stenen en sommige gebouwen verdienen een passende herbestemming. Dit is overigens opgenomen in de plannen voor renoveren en uitbreiden en dat is nog altijd mogelijk in Louvain la Neuve.
Afbeelding plaatjesalbum. Door B. van Vlijmen, 1934, Gezicht op het dorp Zoetermeer
Hoe maak je een nieuw stadscentrum als je van dorp een stad wordt?
Door: Willem Hermans, Stedenbouwkundige en Schatbewaker in Zoetermeer
Hermans heeft Louvain-la-neuve bezocht in de tijd dat de ontwikkelingen wat betreft het nieuwe Stadscentrum voor ‘Groot Zoetermeer’ omstreeks 1975 stil waren komen te vallen.
Een betonnen plaat dat in Zoetermeer heel duidelijk voor een ‘opgetild’ stadscentrum zou gaan zorgen, zat al in de plannen van de 1e projectgroep van Fledderus, Zandstra en Van Gent. Gebruik maken van de aanwezige hoogteverschillen. (polder versus oude bebouwingslinten nog op de veengrond gelegen)
Doel was bij 40.000 inwoners van Zoetermeer het centrum te bouwen met allerhande voorzieningen waar mensen in een stad behoefte aan hebben. In de Muurkrant Visie (Zoetermeer concept structuurplan stadscentrum) van Van Gent zijn, winkels, woningen, kantoorgebouwen opgenomen.
Dan zal het stadscentrum zich doen kennen als het hoogtepunt van de stedelijke verschijningsvorm van groot-zoetermeer
Een bezoek toentertijd aan Frankfurt moest een beeld geven van hoe de tekeningen voor het Stadscentrum er in 3D uit zouden gaan zien. Dat viel tegen. Het werd te hard, rechtlijnig, zakelijk, kil bevonden. Dit zou niet het centrum van Zoetermeer moeten gaan worden en de gemeenteraad stemde het plan weg.
Het bezoek aan Frankfurt
Multidisciplinaire projectgroep
Onder leiding van oud-minister Schut, die ook al in het 1e driemanschap Van Embden, Fledderus en Schut had meegedacht en ontworpen aan het Struktuurplan 1965-68 voor Groot Zoetermeer werd er een nieuwe multidisciplinaire projectgroep gevormd.
In het plan 1975 ‘Zoetermeer’s stadscentrum Kijk op straks’ zijn dan 68 voorzieningensoorten opgenomen! Ook wonen. Leidend wordt een ingenieus globaal bestemmingsplan in vlekken, blokjes. Daarnaast is voor het ontwerpen het route-systeem leidend geweest. Hoe gaan de bewegingen van mensen verlopen. Voetgangers, autoverkeer, fietsverkeer en openbaarvervoer, de 1e NS stadsspoorlijn met een geheel nieuwe trein: De Sprinter.
Het centrum wordt geschetst ook met inspiratie van twee publicaties over stedenbouw van toen: A Pattern Language Town-Buildings-Construction, Christopher Alexander e.a. en The image of the City, Kevin Lynch.
Specifiek voor Zoetermeer worden: de afwisseling van drukte- en stiltegebieden en de arcades.
Arcades geven bescherming, schaduw, droog bij regen en geven een extra kwaliteit aan de plinten met winkels en restaurants/cafe’s.
Puzzelen
De projectgroep ging toen in die vorige eeuw ook naar Louvain-La-Neuve. Dit centrum met schuin, bruin, met arcades en kleine kronkelige straatjes en verrassende pleintjes voelde veel meer als een organisch gegroeide binnenstad waar er een menselijke maat gevoeld wordt.
Het ontwikkelen van het Stadscentrum Zoetermeer was een enorm gepuzzel. Bovenstaand de abstracte plankaart van het Zoetermeerse Stadscentrum omstreeks 1975. Een kleurig schaakspel!
- Omgevingskwaliteiten stadscentrum; deel 1 Stadsbeeld
- ➤De algemene struktuur; inpassingen in het geheel van de stad, te onderscheiden stadsdelen en de relaties daar tussen
- ➤De oriëntatiestruktuur; systeem van routes, oriëntatiepunten, herkenbareplaatsen en landschapselementen
- ➤De stimulatiestruktuur; stelsel van plaatsen waar de stadscentrum drukte een hoogtepunt bereikt afgewisseld door gebieden die rust en kalmte uitstralen
- ➤De herkenbaarheidsstruktuur; situaties, gebouwen en andere elementen, die door hun eigen karakter als specifiek Zoetermeers te herkennen zijn
Ruimtelijk model stadscentrum, ca. 1975
Dan blijkt het ook een hele puzzel om een ruimtelijk model te maken waarin alle bouwprogramma’s passen met de juiste routes. Maar het lukt en het wordt in elkaar gezet met legostenen (!).
Het Stadscentrum zal in fases gebouwd worden. Het heeft mede met de crisis begin jaren ’80 te maken. De 1e gebouwen die verrijzen in de befietsbare binnenstad zijn Politie en Brandweer.
Beeld van een deel van de binnenstad die geslaagd is. Let ook op het befietsbaar zijn van de binnenstad! ca. 1985
Kijken we naar het heden met Willem Hermans, dan lijkt het huidige ‘waterplein’, De Markt met de Dobbeplas, de open ruimte tussen de historische Dorpskern Zoetermeer en het Stadscentrum, een goed werkende groene verbindende ontmoetingsplek te gaan zijn, het Centrale Park.
De stad van Van Embden
Foke de Jong
Senior Stedenbouwkundig adviseur Binnenstad Zoetermeer
“Sinds een paar jaar mag ik werken, in de stad van Van Embden.”
Een Stadshart/binnenstad waar inmiddels ook drie woonbuurten bij horen: De Griekse, de Franse en de Engelse buurt. In grofweg drie grote stappen is de Zoetermeerse binnenstad gegroeid. Na de 1e fase met Brandweer en Politie, kwamen in de 2de fase winkels, woningen, stadhuis en naast andere voorzieningen en ook de woonwijkjes in de jaren ’80 ten tijde van de crisis – ging het allemaal minder snel – er bleek voldoende ruimte ook voor wonen in de ‘sluitsteen’ van de compacte stad. Fase 3 is de gevulde binnenstad waar De Jong mee start als Stedenbouwkundige in Zoetermeer. De bestaande visie Binnenstad 2030 naar de visie 2040 brengen is haar opgave met een heleboel collega’s samen.
Schets door Van Embden van Groot Zoetermeer als compacte stad met een H-structuur van autowegen en een lus voor een OV-verbinding met Den Haag
Hoe maken we het verder af?
De Jong neemt -ter inspiratie- deze zomer het initiatief met een groot deel van de afdeling Stedelijke ontwikkeling nog eens Louvain La Neuve te bezoeken!
Er wordt ook gewerkt met een onderzoek van bureau DZH (De Zwarte Hond). Zij deden ‘observaties in het Stadshart’ (begin jaren 2020)
Er zijn een aantal barrières te voelen in de huidige binnenstad.
Voor voetgangers en fietsers is de benedenwereld geen fijne plek om te zijn of doorheen te gaan.
Er zijn door de hoogteverschillen ook een aantal ‘achterkanten’ waardoor er plekken zijn die je liever mijdt.
Er is behoefte aan meer woningen in de stad en dit wordt door ontwikkelaars ingevuld in de Binnenstad>>> 2500 woningen erbij, dit betekent ook dat het voorzieningenniveau omhoog moet.
De Jong: ‘We bouwen verder op de visie en de ideeën uit de 20e eeuw en gaan van in zichzelf gekeerd naar uitnodigend’.
Hierbij gaan we de volgende 8 bouwstenen gebruiken:
- Gesloten bouwblok
- Voorkant = buitenkant & achterkant=binnenkant
- Stedelijke plint op ooghoogte
- Categorieën maat en schaal
- Prettige stedelijke ruimtes
- Maximaal groen
- Dak = 5e gevel
- Klimaatadaptatie & energietransitie
Als gemeente kunnen we met name zorgen voor de buitenruimten. Dat deze voldoende kwaliteit zullen hebben. Verder zal er samengewerkt moeten worden met bestaande eigenaren (2 ) van het Stadshart en met investeerders/ontwikkelaars.
Met de volgende 7 leidmotieven gaan De Jong en haar collega’s aan de slag met de beeldkwaliteit in het Zoetermeerse Stadshart
- Organiseer het netwerk van goede openbare ruimtes. Met de juiste kwaliteit op de juiste plek.
- Stedelijke bouwblokken oriënteren zich aan de openbare ruimte.
- Zorgvuldige en hoogwaardige gebouwen met ruimte voor experiment.
- De benedenwereld is een kas die wacht op verzilvering
- Een levendige plint en maaiveld maken de interactie
- De stedelijke laag is het gezicht van het Stadshart
- Buurtjes op hoogte maken de skyline
Afmaken, afhechten, vernieuwbouw, toekomst bestendig maken en verbinden
Bij alle ruimtelijke ontwikkelingen in de binnenstad zullen fietser en voetganger op 1 komen te staan. Ter vergroening maar ook om het water te kunnen bergen worden Singels aangelegd langs Duitslandlaan en Nederlandlaan.
Net als Hermans is De Jong optimistisch over de inrichting van Markt en Dobbeplas tot Centraal park. Het zal de verbinding gaan vormen tussen tot nu toe twee gescheiden werelden die vanuit het verbindende park ontdekt kunnen worden: Dorpsstraat en Stadshart.
Tot slot een vergelijk met cultuur LLN voor mogelijk succes voor een aantrekkelijk Stadshart met nieuwe bezoekers van buiten Zoetermeer: in LLN is een kunstmuseum én het Hergé museum (tekenaar van Kuifje stripalbums) .
In het huidige Stadshart is het Nationale videogame-museum dat nu al succesvol draait.
Is dit hét museum voor New Town Zoetermeer?
Stadslezing ‘Leven in de nieuwe stad’ #04 vond plaats op 25 oktober 2023