Gebouw van de maand: De Vredekerk, Zwaardslootseweg 44
Zoetermeer kent unieke architectuur waar de meeste mensen onwetend langslopen. In de serie ‘Het gebouw van de maand’ laat ArchitectuurPunt Zoetermeer verschillende bijzondere gebouwen zien. In de maand augustus 2023 aandacht voor een bijzonder kerkgebouw midden in het centrum van de stad.
De Vredekerk, Zwaardslootseweg 44
De Vredekerk van de gereformeerde gemeente Zoetermeer uit 1979/1980 staat op een prominente plek op de hoek van de Zwaardslootseweg en de Europalaan, recht tegenover het centrum. Het in omvang bescheiden gebouw, maar met een karakteristieke diagonale vouw in het dak, wordt tegenwoordig omringd door grootschalige winkel- en bedrijfspanden, maar hoort wat betreft maat en karakter ondubbelzinnig bij de kleinschalige wijk Buytenwegh.
De zeer karakteristieke Vredekerk, met zijn krachtige schuine kap en hoogte van 14,5 meter, is ontworpen door de van oorsprong Goudse, maar later Gooise architect J. Valk, die meerdere zeer expressief ontworpen kerken op zijn naam zou zetten. Zijn kerkontwerpen zijn vaak van uitzonderlijk hoge architectonische kwaliteit en zeer geraffineerd, zoals de Tabernakelkerk in Apeldoorn, de monumentale en excentrieke Sionkerk in Goes en de bijzondere Fonteinkerk in Bunschoten.
Een kerk midden in de samenleving
Hoe uitzonderlijk ook, de Vredekerk is in meerdere opzichten een typisch product van zijn tijd. Het brede verzet in de jaren ’60 tegen de hiërarchische en conformistische samenleving uit de jaren ‘50 en ‘60, dat in de jaren ‘70 uitmondde in verregaande burgerparticipatie, had niet alleen ingrijpende gevolgen voor de stedenbouw en architectuur. Ook het kerkelijk leven werd er vol door geraakt. De kerk wilde in de jaren ’70 midden in de samenleving staan, niet meer door zich stedenbouwkundig als het hoogtepunt van een wijk te presenteren, maar door multifunctioneel te zijn door het bieden van wijkactiviteiten of ruimte voor meerdere geloofsgemeenschappen. De kerk diende zich stedenbouwkundig bescheiden op te stellen, terwijl architectonisch juist veel ruimte was voor experiment en een volledige eigentijdse manier van denken over liturgie, vormentaal en kerkruimtes.
Deze kerk presenteert dit in optima forma: het heeft een volstrekt onorthodoxe hoofdvorm met een diagonale, spiegel-symmetrische opzet en een ongebruikelijke hoge en asymmetrische kap waaronder de grote kerkzaal zich bevindt. Hieraan zijn lage, plat afgedekte volumes toegevoegd waarin plaats was voor maatschappelijke functies. De lage bijgebouwen zijn direct langs de stedelijke Zwaardslootseweg en Europalaan geplaatst, vóór de monumentale kerkzaal. Dit past in de tijdgeest.
Complexe opbouw
De Vredekerk heeft met de diagonale positionering van de kerkzaal en de schuin aflopende dakvlakken een wat ongrijpbare vorm. Het geheel is moeilijk vanuit één standpunt te bevatten: van voren gezien, staand op de diagonale as, is het silhouet van de kerkzaal een vrij bescheiden driehoek, van de zijkant lijkt hij massief en vierkant. Van bovenaf gezien vormt de kerk dan weer een zeshoek. De zeshoek van de kerkzaal staat eigenlijk op een vierkante grondvorm aan de straatzijde, waar ter plaatse van de entree een hoek is uitgespaard.
De vierkante grondvorm van de beide uitbouwen lijkt te bestaan uit verschillende kubussen, hetgeen ingenieus wordt geaccentueerd in de driehoekige uitbouw onder het hoge raam van de zaal. De buitengewoon complexe opbouw en ambiguïteit geven een zekere beweeglijkheid aan het gebouw die goed past bij de locatie.
Expressief houten interieur
Het hoogwaardige en geraffineerde ontwerp aan de buitenzijde wordt zonder meer in het interieur weerspiegeld. De symmetrische massa-opbouw van de hoge en indrukwekkende zaal wordt op subtiele wijze uit het lood gebracht door de asymmetrische plaatsing en vormgeving van verschillende houten interieurelementen zoals de kerkbanken, kerkorgel en kansel, die expressief en modern zijn ontworpen, zorgvuldig op elkaar zijn afgestemd en met hun houten materialisering gracieus contrasteren met de metselwerkwanden en de stenen vloer.
Met relatief eenvoudige middelen en een beperkt aantal architectonische thema’s heeft het streng ogende gebouw een uiterst spannende en intelligente compositie, een sculpturale vorm en een hoge ruimtelijke kwaliteit gekregen.
Tekst: Marcel van Winsen
Foto’s:
De Vredekerk voorzijde, oostzijde en achterzijde, Simone Langeveld
De Vredekerk in aanbouw in 1979, foto Kees van den Burg, Stadsarchief Zoetermeer
Het interieur (2000), foto Stadsarchief Zoetermeer
Augustus 2023. Dit artikel verscheen eerder op de website Zoetermeer Actief.
Alle afleveringen van ‘Gebouw van de Maand’ kunt u hier terug vinden: gebouw-van-de-maand Het gebouw van de maand is gekozen door ArchitectuurPunt Zoetermeer.