Gebouw van de maand: Centrum voor Kunst en Cultuur, Leidsewallen 80

Zoetermeer kent unieke architectuur waar de meeste mensen onwetend langslopen. In de serie ‘Het gebouw van de maand’ laat ArchitectuurPunt Zoetermeer verschillende bijzondere gebouwen zien. Deze maand staat het CKC in de schijnwerpers. Het is in de stad vandaag de dag bekend als ‘CKC & Partners’. Gelijktijdig met dit gebouw werd ook een mooie verbinding ontworpen naar de Dorpsstraat een brug over de buurvaart.

Precies rondom de millenniumwisseling is dit gebouw bedacht en gebouwd (2001). Hoe bijzonder! Bovendien is dit het laatste gebouw van de hand van Mart van Schijndel dat werd gebouwd. De locatie is extra speciaal omdat nabij het gebouw een bijzondere brug voor het CKC werd ontworpen.

Mart van Schijndel

Deze architect en vormgever rondde in 1967 de opleiding tot meubelontwerper, bouwkundige en interieurarchitect af aan de Gerrit Rietveldacademie in Amsterdam. Hij is geboren in Hengelo in juni 1943 en overleed in september 1999 in Utrecht waar hij vanaf 1968 een architectenbureau had. Met dit bureau richtten zijn opdrachten zich vooral op de culturele sector en verzorgde hij verbouwingen voor particulieren, veelal in een historische context. Hij specialiseerde zich in het opwaarderen van bestaande gebouwen en dit soms gecombineerd met nieuwbouw. Voor deze projecten ontwierp Van Schijndel ook meubels en verlichting. 

Docent

Tijdens zijn inspirerende leven als architect en ontwerper/vormgever droeg hij veel over aan studenten. Jarenlang was hij (tussen 1974 en 1993) docent aan de academies van bouwkunst in Arnhem en Amsterdam en hield als gastdocent voordrachten aan de TU Delft en de TU Eindhoven. Vijftien jaar gaf hij les aan de Fachhochschule in Düsseldorf. Vanaf 1983 als hoofddocent en vanaf 1987 als hoogleraar voor ‘Grundlagen der Möbel-entwicklung’ en ‘Entwerfen’ verbonden aan de afdeling architectuur van de Fachhochschule te Düsseldorf.

Fotoboek

Echtgenote Natascha Drabbe bewoont nog altijd het Van Schijndelhuis in Utrecht. Zij maakte in 2014 een bijzonder fotoboek over het huis samen met fotografen die kwamen logeren en het licht op alle dagdelen in de diverse ruimten hebben vastgelegd. Zij omschrijft op wikipedia zijn architectonische werk:

“Zijn architectuur is niet alleen bepaald door de begrippen ruimte en vorm, maar ook door de poëzie die ontstaat door de samenstelling der delen, de geconstrueerde totaliteit. Binnen de Nederlandse traditie heeft zijn werk een ongebruikelijke uitstraling; literaire en poëtische aspecten vermengen zich met een bijna Japanse sfeer van eenvoud en raffinement, met daarnaast een mediterraan gebruik van kleur en licht”.

Spelen met ruimte

Bekijken we andere projecten van Mart van Schijndel, dan is het gebouw in Zoetermeer ook beter ‘te lezen’. Zo ontdek je in zijn ontwerpen veel horizontale belijningen maar niet in scherpe verfcontrasten op muurdelen zelf. Van Schijndel laat de vormen en muurvlakken de ruimtes maken. Hij gebruikt niet alleen horizontale en verticale lijnen maar ook ronde muurvlakken, de lichtval maakt scherpe hoeken en lijnen. Het licht moet sowieso zoveel mogelijk toe kunnen treden in de binnenruimten, en waar het kan speelt hij met geometrische vormen in bijvoorbeeld vensters en gevelvlakken. Als kind van zijn tijd is zijn werk post-modernistisch te noemen. Klassieke elementen als het tympaan zie je strak vormgegeven terug als bekroning van gestucte gevels met horizontale banden in pasteltinten of primaire kleuren. Hij combineert het moeiteloos met een trapvormige ‘risaliet’ (gevelsprong) bij bijvoorbeeld appartementen aan het Pieterskerkhof in Utrecht.
Zelf is hij onder andere geïnspireerd door architect en vormgever Gerrit Rietveld en diens Rietveld-Schröderhuis met de ramen op een hoek die vanuit die hoek beide kunnen openen, waardoor je de optimale buitenruimtebeleving krijgt. Dit heeft hij in het ‘Van Schijndelhuis’ toegepast bij een patioruimte.

Centrum voor kunst en cultuur met parkeergarage

In 1998 wordt de bouwvergunning en de opdracht voor de bouw van een ‘Centrum voor kunst en cultuur en parkeergarage’ verleend door de gemeente Zoetermeer aan architecten Van Schijndel en Bakers, het betrokken ingenieursbureau is Zonneveld b.v.  

een markante en sprankelende architectuur

De gemeente Zoetermeer wenste op deze locatie aan de rand van het oude Dorp en aan de voet van Palenstein en het nieuwe stadscentrum een markante en sprankelende architectuur, geïnspireerd op het Arabische woord ‘ayn’. Dit betekent zowel oog als bron. Een schitterend uitgangspunt voor een centrum van amateurkunst.

Ayn

De ‘oog-vorm’, de vorm van amandelvormige ogen zie je letterlijk terug in de plattegrond van het gebouw. Het bestaat uit twee oog- of lensvormige volumes die in elkaar geschoven zijn en openen richting de Leidsewallen en naar de Osylaan met het parkeerplein als directe buur. De uiteinden van de twee ovale hoofvolumes – die verschillen in hoogte – waaieren zo uit naar de verschillende stadswijken van Zoetermeer.
Voor het overgrote deel is het een gesloten rond volume met de meest gesloten zijde – ook de plint is daar blinde muur – naar de Osylaan en de wijk Palenstein. Echt dicht is de gevel echter niet. Overal is lichttoetreding. De gevels worden gesierd door horizontale banden gevormd door een aaneenschakeling van verticale ruiten met rechthoekige bovenlichten en daaronder een gevelbekleding, bestaande een borstwering van een groengrijze band van isolatiemateriaal achter glas, een ‘isolerende beglazing’, ook wel reglit-elementen genoemd en stucwerk. Dit is zichtbaar en doorlopend over alle verdiepingen van het gebouw.

De vorm van de plattegrond van het gebouw is te vinden in een stoeptegel die onderdeel is van de kunstwandeling Speelspoor van Trudy Bergsma en Marijke Wijgerinck

In het hart (de overlap van de twee ovalen, de oogvormen) van het gebouw zijn vides, trappen en de lift te vinden. Het programma omvat een vlakke vloer-theater met 166 plaatsen, een bar, theaterstudio, 3 balletstudios, muziekruimten, kantoren en onder het glazen dak een tentoonstellings- en presentatieruimte. Onder het gebouw ligt een parkeergarage. De entree was oorspronkelijk de achter de voetgangersingang van de parkeergarage aan de Leidsewallen. De auto’s rijden via een helligbaan aan de tegenoverliggende zijde naar de parkeergelegenheid onder het gebouw.

Verbouwing 2018

Wat het ontwerp extra bijzonder maakt is dat het is uitgevoerd en gebouwd terwijl Mart van Schijndel er niet meer bij kon zijn. Van Schijndel overleed eind september 1999 op 56-jarige leeftijd na een kort ziekbed. 
In 2018 is het pand aan de binnenzijde verbouwd. Waar eerder de ingang en receptie waren is nu het digital Artlab te vinden. De toegang naar een grote centrale lobby met bar is verplaatst naar de zijde die zich direct opent naar de Dorpsstraat en de Buurvaart én naar de zwevende brug over het water dat het veenkussen waarop de Dorpsstraat is gebouwd vochtig houdt. 

Zicht op het CKC & Partners vanaf de brug over de Buurvaart ontworpen door Mares van der Made

Bijzondere brug

Deze brug is ontworpen door de Zoetermeerse kunstenaar Marus van der Made. De strak en ‘licht’ vormgegeven brug is de directe verbinding over het water tussen oud en nieuw Zoetermeer. De transparante, lichte relingen van de brug doen nog het meest denken aan vleugels die zo boven het water zweven. Het licht bollende stalen loopvlak heeft een ‘V’ – vorm. De smalle kant van de V aan de ‘kleine’ Dorpsstraat. De uitstaande V naar de grote stad Zoetermeer. Verbinding en Vrijheid. Van der Made heeft de opdracht voor de brug in januari 2001 ontvangen en de brug kon gelijktijdig met het Centrum voor Kunst en Cultuur worden opgeleverd.

Het ‘werk’ van twee ontwerpers Mart van Schijndel en Marus van der Made op een mooie plek in Zoetermeer bij elkaar gebracht om mensen jong en oud de ogen blijvend te laten openen, zich te verwonderen en zelf te blijven leren, proberen en elkaar te inspireren. Ayn.

Tekst: Simone Langeveld

Afbeeldingen: Simone Langeveld (ook van tekening gemeente archief Zoetermeer), Dick Valentijn, wikipedia.

bronnen:
Architectuurwandeling Dorpsstraat, Simone Langeveld
Wikipedia-pagina over Mart van Schijndel
www.iconichouses.org Van Schijndel House
Architectuurgids Zoetermeer, Joosje van Geest
Bouwtekeningen, archiefdienst Zoetermeer (architectuur.org)

Januari 2024. Dit artikel verscheen eerder op de website Zoetermeer Actief. Alle afleveringen van ‘Gebouw van de Maand’ kunt u hier terug vinden: Het gebouw van de maand is gekozen door ArchitectuurPunt Zoetermeer.