Gebouw van de maand: Woonerf Palestrinarode

Zoetermeer kent unieke architectuur waar de meeste mensen onwetend langslopen. In de serie ‘Het gebouw van de maand’ laat ArchitectuurPunt Zoetermeer verschillende bijzondere gebouwen zien. De Palestrinarode in Buytenwegh van architectenbureau Leo de Jonge is een overduidelijk, maar ook bijzonder ongebruikelijk voorbeeld van typisch jaren ’70 woonerf.

In de noordwesthoek van Buytenwegh, net onder de Zwaardslootseweg ligt een klein woonbuurtje dat door groen en water enigszins afgescheiden is van de omliggende woningbouw. Het is de Palestrinarode 20-44/21-31, het archetype van een woonerf. Rondom een intiem pleintje staan 30 geschakelde eengezinswoningen, verdeeld over 5 korte rijtjes. Rondom het gemeenschappelijke middenerf geschaard. Het woonerf telt twee typen woningen, beide ontworpen door het beroemde ‘veelbouwer’ architectenbureau van Leo de Jonge (1919 – 2009). Behalve galerijflats zoals in Meerzicht ontwierp hij ook vele vernieuwende vormen van eengezinswoningen.

Beide type woningen vormen met hun uitzonderlijk gevarieerde volume-opbouw een overduidelijke, maar ook bijzonder ongebruikelijke representant van de ‘Habitat-’ of ‘kleinschaligheidsbeweging’, uit de jaren ’70. Zowel Buytenwegh als De Leyens en Seghwaert zijn hiermee volgebouwd.

Spannend effect van schuine dakvlakken

Als we ons beperken tot het type aan de noord-, west- en zuidzijde, dan kunnen we vaststellen dat deze blokjes op drie niveaus een complexe hoofdvorm hebben. Ten eerste bestaat elke woning uit drie volumes, elk afzonderlijk afgedekt met een lessenaarsdak, die ook elk een andere hoogte hebben. Deze volumes staan met de hoge zijde tegen elkaar aan. Ten tweede verspringen deze volumes in de diepte ten opzichte van elkaar. Tot slot verspringen ook de woningen als geheel ten opzichte van elkaar. Deze stapeling van complexiteit op drie niveaus levert een bijzonder intrigerend beeld en een rijk silhouet op.

Het geheel oogt als gevolg van de reeksen in elkaar grijpende volumes en schuine dakvlakken vooral speels en spannend. Dat effect wordt versterkt door de toevoeging van twee smalle verticale volumes, het opvallend vormgegeven trappenhuis en de schoorsteen, die door de dakvlakken heen steken. Ondanks de complexiteit is de verschijningsvorm tegelijkertijd krachtig en samenhangend door de consequente herhaling van dezelfde sprongen tussen de volumes en door de consequente toepassing van één materiaal voor alle bouwdelen: roodbruine baksteen. Ook de garages zijn in hetzelfde metselwerk opgetrokken. Hierdoor vormen deze een onverbrekelijke eenheid met de woningen en worden betrokken in het hoogte- en dieptespel van de individuele woning en de woningrij als geheel. Daklijsten ontbreken, wat de hoofdvorm van de architectuur nog eens versterkt.

Ontspannen levensstijl

Deze vrije sectorwoningen aan de Palestrinarode in Zoetermeer, die Leo de Jonge in 1981 realiseerde, roepen met hun lessenaarsdaken associaties op met een ontspannen levensstijl. Eén, die je eerder verwacht op vakantieparken dan in een uitbreidingswijk van een groeikern. De Jonge, gericht op het ontwikkelen van goede en betaalbare huisvesting en mede-oprichter van de Stichting Architecten Research (SAR), toonde in dit project aan dat complex schakelen kan leiden tot boeiende en mooie architectonische vormen.

Tekst: Marcel van Winsen
Foto: Contrei, Cultuurhistorie & Ruimtelijke kwaliteit
Plattegrond: Stadsarchief Zoetermeer

Februari 2023. Dit artikel verscheen eerder op de website Zoetermeer Actief. Alle afleveringen van ‘Gebouw van de Maand’ kunt u hier terug vinden: gebouw-van-de-maand Het gebouw van de maand is gekozen door ArchitectuurPunt Zoetermeer.