Bouwen met hout

Bouwen met hout heeft toekomst. Houtconstructies zijn duurzaam, gezond en circulair. Door technische innovaties is er steeds meer mogelijk, maar bouwen met hout vergt wel een iets andere benadering in het ontwerp en de uitvoering. Kathrin Hanf van SeARCH architecture and urban planning liet tijdens de digitale lezing op 23 juni 2020 zien, dat met hout prachtige en comfortabele gebouwen ontworpen kunnen worden.

Innovatie: massief hout en CLT

Met nieuwe technieken kunnen massief houten elementen gemaakt worden. Drie of vijf lagen hout worden kruislings op elkaar geperst en verlijmd. Deze kruislaags hout of cross laminated timber (CLT) genoemde elementen worden in hoogwaardige fabrieken gemaakt.

Deze CLT elementen worden gebruikt als wanden, en vloeren waarmee woningen, maar in combinatie met gelamineerde liggers ook grote gebouwen samengesteld worden, vergelijkbaar met beton en staal. Terwijl er met het meer gangbare houtskeletbouw tot 4 of soms 6 bouwlagen gebouwd wordt, is massief hout geschikt voor gebouwen tot 30 verdiepingen. De constructie is sterker en stabieler. Met hogere gebouwen wordt ook al geëxperimenteerd.

Duurzaam materiaal

Bouwen met massief hout heeft veel voordelen. Het helpt de klimaatverandering af te remmen. Hout groeit door de kracht van de zon en slaat een grote hoeveelheid CO2 op. Bovendien is hout hernieuwbaar. Als er duurzaam geproduceerd hout wordt gebruikt, wordt voor elke gekapte boom een nieuwe boom geplant. Veelal wordt Europees naaldhout gebruikt.

Hout is bovendien een prima circulair bouwmateriaal. Bij het ontwerp kan er rekening mee gehouden worden dat het gebouw makkelijk weer te demonteren is. Een kwestie van de schroeven eruit halen. Voor de productie van massief hout wordt nu nog synthetische lijm gebruikt. Dit is echter maar 1% van de constructie en de emissie is minder dan de schadelijke stoffen zoals radon die bij beton vrijkomen.

Gezondheid en comfort

Het hout van de constructie kan in het interieur in het zicht blijven. Dit geeft een warme uitstraling. Natuurlijke materialen verlagen het stressniveau en zorgen voor betere concentratie, volgens onderzoeken. Ook goed voor de gezondheid is het extra comfort in het interieur. De akoestiek in de binnenruimte is goed en het hout heeft van nature een hoge isolatiewaarde. Een licht houten gebouw warmt wel sneller op, maar bio-based materialen kunnen extra warmte opnemen omdat het vochtgehalte kan variëren. Zo heeft het hout een regulerend effect op zowel de binnentemperatuur als de luchtvochtigheid.

Hotel Jakarta

SeARCH ontwierp het bijzondere Hotel Jakarta in Amsterdam. Zowel de 30 meter hoge constructie als de afwerking is grotendeels van hout. Er is een atrium met een subtropische tuin. Balken van gelamineerd hout dragen hier het glazen dak.

Een timelaps video van de bouw van het hotel laat zien dat de uitvoering van het onderste deel van beton relatief lang duurt. Daarna gaat de bouw heel snel als in twee weken tijd de 176 in de fabriek gemaakte modules met hotelkamers worden geplaatst. Dit voorbeeld toont dat met hout slim industrieel en seriematig gebouwd wordt. Modules inclusief kozijnen, afwerking, installaties en sanitair worden onder gecontroleerde omstandigheden in de fabriek gemaakt en vervolgens op de bouwplaats op elkaar gestapeld.

Geprefabriceerde school

Basisschool Klein Amsterdam van SeARCH bestaat ook uit in de fabriek gemaakte innovatieve houten modules. Omdat de huidige locatie maar vijf jaar beschikbaar is, kan de school daarna helemaal gedemonteerd en op de nieuwe locatie weer opgebouwd worden. Door het geraffineerde ontwerp met hout zien zowel de gevel als het interieur van de school er helemaal niet uit als een tijdelijk noodgebouw, maar als een volwaardige school.

Geluid, brand en kosten

De belangrijkste vooroordelen over bouwen met hout, blijkt ook uit de vragen tijdens de lezing, zijn de brandveiligheid en de slechte geluidsisolatie. De branden in houten middeleeuwse steden richtten immers grote schade aan. Echter, met het juiste ontwerp en maatregelen is een houten gebouw zeker brandveilig, vertelt Kathrin Hanf. De buitenste laag van het massieve hout verkoolt en die laag beschermt de constructie. Of het hout wordt (plaatselijk) ingepakt met brandwerende gipsplaten.

Door de lichte constructie is geluidoverdracht een belangrijk aandachtspunt. De uitdaging zit daarbij vooral bij de aansluitingen van vloeren en wanden tussen verschillende appartementen. Ervaren adviseurs zijn daarom essentieel in het ontwerpproces om aan alle eisen te voldoen.

Houten constructie zijn meestal iets duurder dan betonconstructies. Dit kan (deels) gecompenseerd worden door een vermindering van andere kosten door bijvoorbeeld een kortere bouwtijd, een lichtere fundering en makkelijkere aansluitingen met bijvoorbeeld kozijnen. Het hout is immers veel gemakkelijker te bewerken op de bouwplaats dan beton of staal. De prijs van massief hout zal vermoedelijk omlaag gaan als er meer met hout gebouwd wordt en de ervaring ermee toeneemt. De voorraad aan hout is daarvoor ruim voldoende, elke 20 seconde groeit alleen al in Europa hout voor een nieuw huis. En de productiecapaciteit van fabrieken voor massief hout wordt al flink uitgebreid.

Houtbouw stimuleren

Kan een gemeente bouwen met hout stimuleren? Volgens Hanf is dat mogelijk als in randvoorwaarden die gemeenten stellen voor bouwprojecten specifieke eisen aan duurzaamheid of gezondheid worden gesteld. Een massief houten constructie is dan een uitstekend middel om aan de eisen te voldoen. Het scoort goed in keuringssystemen zoals WELL en BREEAM.

Heeft hout architectuur de toekomst? In Zoetermeer werd in de jaren 1970 ook met houtbouw geëxperimenteerd. Toen zijn een aantal interessante woningen in houtskeletbouw gebouwd. Lees meer

Afbeelding Hotel Jakarta : SeARCH

De Stadslezing werd georganiseerd door het ArchitectuurPunt Zoetermeer en vond plaats op 23 juni 2020 online vanuit het Forum. Met dank aan Bibliotheek Zoetermeer en gemeente Zoetermeer